Środowisko naturalne – Gmina Rzepiennik Strzyżewski

widok-na-tatry

Pod względem geograficznym Gmina Rzepiennik Strzyżewski rozciąga się na pograniczu Pogórza Ciężkowickiego, stanowiącego cześć Pogórza Środkowokarpackiego oraz Obniżenia Gorlickiego. Jest to obszar wyżynny, ukształtowany przez wyrównane ciągi wzniesień o wysokości bezwzględnej 300 – 500 m, przebiegu równoleżnikowym (z płn. – zach. na płd. – wsch.) i wysokości względnej od 100 do 300 m. Wzniesienia te są rozdzielone dolinami potoków Olszynka i Rzepianka (wraz z dopływami) i połączone płytkimi działami.

Ukształtowanie terenu i budowa geologiczna

Rzepiennik Strzyżewski jest położony w makroregionie Pogórza Karpackiego, mezoregionie Pogórza Ciężkowickiego i wchodzi w skład trzech mikroregionów:

Garbów Rzepiennickich – przeważająca cześć gminy,
Grzbietu Brzanka – niewielki obszar na północ od Olszyn,
Doliny Olszynki.

Na pogórzu Ciężkowickim dominują dwa typy rzeźby: góry niskie i pogórze. Natomiast w pasmie Brzanki, Ostrego Kamienia, Gilowej Góry i fragmentarycznie Liwocza, występują najwyższe wzniesienia ostańcowe. Całość uzupełniają doliny rzek: Białej, Ropy i Wisłoki oraz potoków: Dulcza, Watok, Zimny, Szwedka, Wolanka, Jodłówka, Rzepianka, Stróżnianka, Olszynka i Czermianka.

Północno – wschodnia cześć gminy leży w południowym skłonie Pasma Brzanki – grzbietu o charakterze ostańcowym. Jest to najwyżej położona część gminy – wysokości bezwzględne osiągają tu 430 – 460 m n.p.m. Odchodzące na południe od głównego grzbietu Brzanki garby ulegają stopniowemu obniżeniu, rozszerzeniu i spłaszczeniu, tworząc wklęsłą formę terenu, której osią jest dolina Olszynki. Drugie zbocze doliny tworzy Płaskowyż Rzepiennicki.

W budowie geologicznej dominuje flisz karpacki, czyli mieszanina miękkich piaskowców, iłów, margli i łupków. Występują te zlepieńce i wapienie. Lokalnie spotkać można ławice eoceńskiego, gruboziarnistego piaskowca ciężkowickiego, tworzącego ostańce, czyli grupy skał o malowniczych kształtach.

Podłoże skalne okryte jest serią utworów czwartorzędowych o zróżnicowanej genezie, składzie mechanicznym i miąższości. Są to głównie gliny pylaste i piaszczyste z rumoszami i kamieniami. Dna dolin wyściełają osady rzeczne – wiry i pospółki.

Zasoby wodne

Powiat tarnowski charakteryzuje się niewielkimi zasobami wód podziemnych.

Perspektywy ich zagospodarowania są bardzo ograniczone, z możliwością lokalizowania jedynie małych ujęć o wydajności 10 – 10 000 m3/dobę. Na podstawie klasyfikacji European Enviroment Agency dostępność wody, mierzona jako średnioroczne zasoby na jednego mieszkańca, określa się w powiecie tarnowskim jako bardzo mała – 1500 m3/mieszkańca x rok i jest ona niższa niż średnia w Małopolsce.

Jakiekolwiek wody podziemne w regionie są narażone na zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego, z uwagi na płytki system krążenia oraz szczelinowo – porowaty charakter utworów, to ze względu na położenie zbiorników na obszarach słabo zurbanizowanych, są zbiornikami wód o wysokiej czystości (klasy Ia – Ib – Ic).

Przez obszar Gminy Rzepiennik Strzyżewski przebiegają granice dwóch zbiorników wód podziemnych: zbiornika Istebna (południowa cześć gminy) i zbiornika Brzanki (północna część gminy). Są to zbiorniki fliszowe.

Obszar gminy jest odwadniany przez dwa cieki wodne: Rzepiankę – największy ciek wodny terenu Rzepiennika Strzyżewskiego należący do zlewni Białej oraz Olszynkę – należącą do zlewni Ropy.

Słabo przepuszczalne podłoże powoduje duże wahania stanu wód ujawniające się szczególnie podczas roztopów oraz gwałtownych i długotrwałych opadów. Wezbrania deszczowe i roztopowe maja szybki przebieg, co wynika ze znacznego nachylenia stoków i dużego wylesienia. Częste wylewy powodziowe zalewają najniższe poziomy dolin. Tam też występują stałe lub okresowe podmokłości terenów.

Surowce naturalne

Na terenie powiatu tarnowskiego istnieją rozpoznane zasoby soli kamiennej, surowców skalnych (kamień drogowy, kruszywo, piasek), surowców ilastych, gazu ziemnego i ropy naftowej. Bogate są również złoża wód geotermalnych stwierdzone wieloma otworami poszukiwawczymi. Wstępne badania wskazują na możliwość wykorzystania tych wód miedzy innymi w ogrodnictwie, balneologii, hodowli ryb i rekreacji.

Na terenie samej Gminy Rzepiennik Strzyżewski nie występują złoża kruszywa naturalnego. W strefie przypowierzchniowej podłoża znaleźć można piaskowce istebniańskie i ciężkowickie, jednakże o niskich parametrach jakości i nieprzydatne do eksploatacji. Surowcem mineralnym wykorzystywanym na potrzeby lokalne są gliny zwietrzelinowe, których miąższość nie przekracza 2m. Jedyne zarejestrowane większe złoże o nazwie „Turza” i zasobach 7 tys. m3 jest niestety zlokalizowane w miejscu uniemożliwiającym jego eksploatacje.

Klimat

Region Rzepiennika Strzyżewskiego znajduje się w podkarpackiej strefie klimatycznej (strefie Pogórza), będącej pasem przejściowym pomiędzy górami a kotlinami podgórskimi. Strefa ta charakteryzuje się umiarkowanie ciepłym klimatem, w którym średnia roczna temperatura wynosi 7,5°C.

Najzimniejszym miesiącem jest styczeń, w którym średnia temperatura wynosi ok. – 3,8°C, przy czym dla Turzy jest ona nawet o jeden stopień wyższa – ok. – 3,0°C.

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperaturą 17,6°C. Okres ze średnią temperaturą dobową poniżej 0°C trwa od 90 do 100 dni, zaś powyżej 25°C – ok.25 – 30 dni. Przez około 210 dni w roku utrzymuje się temperatura powyżej 5°C.

Przez większą cześć roku pogodę kształtują napływające z zachodu masy powietrza polarno – morskiego, jedynie zimą częstsze są napływy mas powietrza o cechach kontynentalnych ze wschodu. W związku z tym, przeważająca większość wiatrów wiejących w regionie to wiatry zachodnie, południowo – zachodnie i północno – zachodnie. Procent cisz wynosi 43,7%.

Średnia roczna ilość opadów jest stosunkowo nieduża, bo ok. 750 mm. Suma opadów dla stycznia wynosi 30 mm, zaś dla lipca – 120 mm. Ilość dni pogodnych to średnio 41, pochmurnych – 143, z mgłą – 92, z pokrywą śnieżna – 82, z burzą – 28.

Okres wegetacyjny trwa od ok. 11.IV do 05.XI i wynosi najczęściej ok. 208 dni.

Szata roślinna

Szata roślinna rejonu Gminy Rzepiennik Strzyżewski uległa silnemu przeobrażeniu w związku z działalnością gospodarczą człowieka. Wiele lasów zostało wykarczowanych, ustępując miejsca polom ornym, łąkom i pastwiskom. Jednak zachowane obszary leśne w wielu przypadkach cechuje wysoki stopień naturalności, wyrażający się dużym udziałem drzewostanów o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskami.

W podziale na piętra roślinności cały obszar gminy leży w piętrze pogórza.

Dominują nieleśne zbiorowiska roślinne. Lasy zajmują ok. 19% powierzchni gminy (lasy w całym powiecie tarnowskim zajmują 20,9 % powierzchni, przy średniej w kraju 28,2%).

Ekosystemy leśne są najcenniejszym składnikiem szaty roślinnej gminy.

Niektóre fragmenty lasów – szczególnie w pasmie Brzanki, w północnej części gminy – charakteryzuje bardzo wysoki stopień naturalności. W zbiorowiskach leśnych przeważa las mieszany jodłowo-bukowy z domieszką grabu, sosny, świerka, brzozy, dębu i jesionu. Dominuje las wyżynny, z niewielkim udziałem boru mieszanego świeżego i lasu mieszanego wyżynnego. W dolinach rzek i potoków zachowały się fragmenty lasów grądowych: grabowo-dębowych z domieszka jaworu i jesionu.

Na terenie gminy można spotkać prawie wszystkie typowe dla Pogórza zbiorowiska leśne:

Zespół żyznej buczyny karpackiej w formie podgórskiej,
Lasy jodłowe,
Zespół gradu Tilio – Carpinetum, charakterystyczny dla niższych partii pietra pogórza,
Drzewostany sosnowe,
Zbiorowiska łęgowe – spotykane w dolinach potoków, reprezentujące zespół podgórskiego łęgu jesionowego.

W grupie zbiorowisk półnaturalnych spotkać możemy:

żyzne łąki z klasy Molinio – Arrhenatheretea,
wilgotne łąki z rzędu Molinietalia, wykształcające się w dolinach rzek i większych potoków,
wykształcający się wzdłuż potoków zespół, którego charakterystykę tworzą: wiązówka błotna, bodziszek błotny, rzadziej – kozłek lekarski,
Płaty zespołu sitowia leśnego – w silnie uwilgotnionych obniżeniach terenu,
Pastwiskowe zespoły życicowo – grzebienicowe Lolio – Cynosuretum,
Zbiorowiska roślinności wodnej i szuwarowej,
Ziołoroślowe zespoły lepiężnika białego.

Główny zrąb flory gminy stanowią gatunki niżowe. Ponadto obserwuje się zwiększony udział gatunków górskich. Wiele z nich objętych jest całkowitą (m.in. widłaki, storczyki, parzydło leśne, kłokoczka południowa) lub częściową ochroną (m.in. kopytnik pospolity, marzanka wonna, pierwiosnka wyniosła). Do najbardziej interesujących należą: róża alpejska, żywokost sercowaty, widłak wroniec.

O szczególnym znaczeniu przyrodniczym tego obszaru świadczy fakt zagęszczenia na tym terenie granic zasięgu występowania szeregu gatunków roślin – wiele z nich osiąga tu kres zasięgu, tak jak np.: brzoza czarna i wilczomlecz słodki (granica wschodnia), czy żywokost sercowaty i bluszczyk kosmaty (granica zachodnia).

rzepien rosliny

Fauna

Rzepiennik Strzyżewski pod względem zoo graficznym zalicza się do krainy Beskidu Wschodniego. Większość gatunków związana jest z terenami leśnymi.

Fauna opisywanego obszaru to typowa fauna pogórza: zające, kuny, tchórze, sarny, dziki, lisy, jelenie. Spotkać można borsuka, popielice a nawet wydrę.

Bogactwo świata ptaków to ok. 140 gatunków, przeważnie ptaków śpiewających. W lasach spotkać można jastrzębie i myszołowy, na łąkach: skowronki, pokrzewki, pliszki, świergotki i inne, a oprócz tych także tak rzadki gatunek jak bocian czarny, krogulec, czy kruk.

Świat owadów, oprócz gatunków pospolitych reprezentują m.in. biegacze, rohatyniec, paź żeglarz czy zmierzchnica trupia główka. Dopełnieniem bogactwa fauny na terenie gminy są chronione gady, płazy (salamandra plamista, kumak górski) i ryby zasiedlające nieskażone odcinki rzek i potoków. Ichtiofaune wód płynących reprezentują ryby krainy pstrąga, takie jak pstrąg potokowy, strzebla i śliz.

fauna

Obszary chronione

Prawie cały teren gminy (92% obszaru) jest objęty ochroną prawną. Został on włączony m. in. do Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego (utworzony rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego nr 23/96 z dnia 28.08.1996), który obejmuje południowo-wschodnią cześć województwa małopolskiego, w obrębie Pogórza Ciężkowickiego. Rozciąga się on miedzy dolinami Dunajca i Wisłoki, zajmując powierzchnie 66800 ha. Obszar ten pełni funkcje otuliny dla parków krajobrazowych: Ciężkowicko – Rożnowskiego i Pasma Brzanki, wokół których został zaprojektowany.

Wyższą formą ochrony objęto fragmenty terenu gminy:

płd. – zach. – 12,44 km2, Rzepiennik Strzyżewski, Turza – to cześć Ciężkowicko – Rożnowskiego Parku Krajobrazowego, powstałego na mocy rozporządzenia Wojewody Tarnowskiego nr 13/95 z dnia 16.11.1995 roku – ogólna powierzchnia Parku wynosi 17634 ha;
płn. – wsch. – 8,11 ha, Olszyny – to część Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki, powołanego rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego nr 12/95 z dnia 16.11.1995 roku.

Oba Parki wchodzą w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie, powołanego na podstawie zarządzania Nr 20/97 Wojewody Tarnowskiego z dnia 17 kwietnia 1997 r. Pierwotna nazwa „Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Tarnowskiego” została zmieniona na obecną zarządzeniem Nr 39/98 Wojewody Tarnowskiego z dnia 4 maja 1998 r.

Na terenie gminy brak jest rezerwatów przyrody, istnieje jednak szereg pomników przyrody, przeważnie wiekowych dębów (Olszyny, Rzepiennik Strzyżewski, Rzepiennik Suchy):